Gevangenschap als ervaringsspectrum

Een oudoom schreef kort na zijn bevrijding uit het jappenkamp een briefje naar zijn broers en zussen in Nederland. Het was een eerste teken van leven sinds vele jaren. De tijd in Pare Pare was verschrikkelijk geweest (1), veel mede-gevangen waren gestorven. Mijn oudoom had ook geen idee hoe zijn familie in Nederland de oorlog was doorgekomen. Gevangenschap wordt op verschillende manieren verwerkt en beleefd. In een ‘brief uit de missie’ vertelt Harry Knipschild over Antoon van den Ende, een missionaris die in 1937 op Flores arriveerde, een jaar eerder dan mijn oudoom. In de jaren daarna beleefde hij Flores als het paradijs op aarde. Hij schreef aan het thuisfront dat hij nooit meer in Nederland zou willen wonen. Dan breekt de oorlog uit. In de van oorsprong Duitse orde, ontstaan spanningen tussen Duitse en Nederlandse broeders. Na zijn gevangenschap ziet Van den Ende reikhalzend uit naar het groot verlof. Dat breekt voor hem, net als voor mijn oudoom in 1949 aan. Misschien zaten ze op dezelfde boot. Van den Ende zal niet meer terugkeren naar Flores. Hij treedt uit, trouwt en woont tot op hoge leeftijd in Nederland. Mijn oudoom keert in 1951 terug naar Flores en Lembata.

Gevangenschap is verschrikkelijk. Toch weet Adriaan van Dis (NZZ 10 mei 2014), in gesprekken met zijn moeder, gevangenschap als een ervaringsspectrum weer te geven. Zij heeft in gevangenschap ervaren hoe dun het laagje civilisatie is wanneer zoveel vrouwen op een hoop worden samengebracht zoals dat in het kamp gebeurde. Paradoxaler is de constatering dat gevangenschap haar wereld heeft vergroot. Ze las er de Bhagavad Gita en hoorde er over de grote yogi’s. Een ‘oude ziel’ voerde haar in de geheimen van de Yijing, het Chinese boek der verandering. Van Dis schrijft dan: Veel aandacht voor de toekomst in het kamp, maar de weg er naartoe was ze kwijt. Een blokkade. Zijn de herinneringen aan het kamp te pijnlijk?

Het bericht Gevangenschap als ervaringsspectrum verscheen eerst op School voor Mondiaal Leren.